TARİHİN BEŞİĞİNDE BİR KENT: İZMİR
Kuruluşunda ve adında birçok efsane barındıran Akdeniz in en önemli yerleşim birimlerindendir İzmir. Son olarak Bornova ilçesindeki Yeşilova Höyüğü'nde 2005 yılında yapılan kazılar sonucu, İzmir kenti tarihinde bilinenden 3 bin yıldan daha eskiye M.Ö. 6500 yıllarına kadar gidilmiştir. Yeşilova buluntuları İzmir'deki ilk yerleşimin Neolitik Çağda Bornova Ovası'nda başladığını, yerleşim sayısının Kalkolitik ve Tunç Çağlar süresince artarak devam ettiğini göstermiştir.
Yeşilova Höyüğü -İzmir'in Prehistorik Yerleşimi
2003 yılında Ali Beke Özkan'ın müzeye getirdiği bazı pişmiş toprak ve taş eserlerin çıktığı yeri saptamak amacıyla gidilip bakılmasından sonra varlığı keşfedilen ve kazısı 2005 - 2006 yılları içinde gerçekleştirilen İzmir'in içindeki en eski yerleşim alanıdır. Höyükte kazılara Kültür Bakanlığı'nın izni ile 27.7.2005 günü İzmir Arkeoloji Müzesi ve Ege Üniversitesi Edebiyat Fak . Arkeoloji Bölümü ortak projesi olarak Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Yar.Doç.Dr.Zafer Derin ve öğrencilerinden oluşan bir ekiple başlatılmıştır.
Yeşilova Höyüğü; İzmir İli , Bornova ilçesi sınırları içinde, Karacaoğlan mahallesinde yer almaktadır. Yerleşim alanı, Işıkkent Eğitim Kampüsü'nün doğusunda , Bornova Anadolu Lisesi'nin güneybatısında , Manda Çayı kıyısındadır. *Yeşilova Höyük Resmi Web Sitesi: http://yesilova.ege.edu.tr/
Amazonlar ve İzmir'in İsmi
İzmir'in bir yerleşim alanı olarak ortaya çıktığı dönemlerden başlayarak, farklı isimlerle anılmış olduğuna dair ileri sürülen görüşler bulunmaktadır. Ancak kısa sürelerle de olsa, kullanıldığı sanılan bu isimlerin hiç birisi, Smyrna adı gibi sürekli ve kalıcı olamamıştır. Zaten bugün İzmir olarak kullandığımız isim de, Smyrna kelimesinin dönüşmüş biçimidir. Smyrna tamamen Anadolu kökenli bir kelimedir. Eski İyon lehçesi, isimlerin başına "i" belirleme sözcüğü getirilerek, kentin adını "İzmirni" olarak söylemiştir. Bu gün kullanılan İzmir sözcüğü işte bu kökten gelmektedir.
Söylenceye göre Amazonlar Anadolu' da yaşamışlar ve birçok kent kurmuşlardır. Bu kentlerden biri de İzmir'dir ve ismini bir Amazon Kraliçesinden almaktadır. İzmir yöresinde yaşamış Elektdi isimli bir kavim, Amazonlarla savaşarak onları yenmişti. Sonra, kralları These, Amazon önderi Smyrna ile evlenmiş ve kente onun adını verdirtti. Böylece, Herakles ve Thesus mito-öykülerinde ismi geçen Amazon Kraliçesi Smyrna, kente ismini vermiş oldu.
Eski İzmir M.Ö. 3000 – 600
Bir yerleşme olarak ortaya çıktığı zamandan, M.Ö. 800'lü yıllara gelindiğinde İzmir, kent kriterleri taşıyan bir yerleşme olarak bugünkü Bayraklı'da, adını verdiği körfezin karaya ulaştığı noktada kendini göstermeye başlamıştı. İlkçağ Ege dünyasının en erken ızgara planlı, yani sokakların bir-birini dik kestiği, düzgün geometrik planlı kentlerinden birisi olarak tanınmıştı. Eski İzmir tapınakları, deniz ticaretine elverişli ortam hazırlayan limanı, savunma tesisleri ve yönetsel özellikleriyle bir kent devletiydi.
Bu dönemlerde İzmir 'in tarihsel gelişimini şu şekilde özetleyebiliriz. M.Ö. 3000 de İzmir bir Aiol kentidir. Bir dönem Hitit İmparatorluğu'nun nüfuz alanı içine girse de (M.Ö. 2000–1200), Aiol kenti olma özelliğinin İonialıların kenti ele geçirmelerine kadar sürdürdüğü bilinmektedir. M.Ö. 800 dolaylarında ticari faaliyetlerini İzmir Körfezi'nin son noktasına kadar yaymak isteyen İonialılar sınırlarındaki bu Aiol kentini ele geçirdiler. Deniz ötesi kolonileri aracılığıyla iyi işleyen bir ticaret ağına sahip olan İonialıların İzmir'i ele geçirmeleri, kentin tarihinde hızlı bir dönüşüme neden oldu. Kent, ticaret aracılığıyla kısa sürede zenginleşti ve gelişti. Kentin zenginliği komşu Lydialıları harekete geçirdi ve İzmirlilerle savaşa girdiler. M.Ö. 610–600 yıllarında Lydia orduları, kenti ele geçirmeyi başardı. Lydialılar daha sonra kenti yıkıp tahrip ettiler. Ancak İzmirliler kentlerini yeniden kurmayı başardılar. Eski İzmir'in çöküşü, Anadolu'da Pers istilasının (MÖ 546) sonuçlarındandır. Bu tahribattan sonra, Bayraklı'daki yerleşim alanında bir daha kent düzeninde bir yerleşim oluşamadı.
Tepekule Höyüğü– Smyrna Antik Kenti
Höyük, Eskiçağ'da küçük bir yarımadadır. Burası kuzeyden anakara ile bağlantılıdır. Antik kentteki ilk bilimsel çalışmalar Prof. Dr. John M. Cook ve Prof. Dr. Ekrem Akurgal tarafından İngiliz-Türk üyelerden oluşan bir heyet ile 1948-1951 arasında gerçekleştirilmiştir. Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal 1966 yılından itibaren 1993'e kadar kesintisiz olarak kazıları sürdürmüştür. Çalışmalar 1993'ten itibaren Prof. Dr. Meral Akurgal başkanlığında yürütülmektedir.
Tepekule Höyüğü; İzmir İli , Karşıyaka ilçesi sınırları içinde, Bayraklı yerleşkesinde yer almaktadır.
*Tepekule Höyük Resmi Web Sitesi: http://www. smyrnabayrakli.com/
Günümüz İzmir'i ve İskender'in Rüyası
Tarihe ait her kent gibi günümüz İzmir ‘inin de kuruluşu bir efsaneye dayandırılmaktadır. M.Ö. 336 – 323 yılları arasında bir dünya imparatorluğu kuran, Batı ile Doğu'yu devleti içinde birleştirmeyi amaçlayan Makedonyalı Büyük İskender, antik çağın en ünlü kişilerinden biridir.
M.Ö. 334 yılında Sardeis'ten (Sart) İzmir'e gelen Büyük İskender, o zaman ormanla kaplı " Pagos Tepesi" denilen Kadifekale'de Nemesis Kutsal Alanı'nda (İzmirliler çifte Nemesis'i, yani ikili su perisini kutsal sayarlardı) avlanırken, bir ara ulu bir çınarın (bazı kaynaklarda palmiye diye geçer) altında uykuya dalar. Rüyasında gördüğü iki Nemesis, İskender'den yeni kentini uyuduğu tepenin eteklerinde kurmasını isterler. Uykusundan uyanan İskender, Klaros'un (Ahmetbeyli) Apollon Kahini'ne gördüğü rüyayı anlatarak, fikrini sorar. Kahin Rüyayı tek bir cümlede yorumlar: - Kutsal Meles Çayı kenarındaki Pagos Tepesi eteklerinde yerleşecek İzmir'liler, eskisinden dört kez daha mutlu olacaklardır. İskender generalleri Antigonos ve Lysimakhos'a yeni kenti kurmaları için emir verir. Böylece Bayraklı'daki yerleşmeden sonra, "ikinci İzmir kenti" şekillenmeye başlar...
Adil Yılmaz
Kaynaklar: • http://www.ithakiajans.com/izmir/izmir.htm • http://www.izmir.bel.tr/StandartPages.asp?menuID=824 • http://www.izmirsehirrehberi.com/tarihce/tarihce.htm • http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0zmir • http://www.izmir.gov.tr/tr/genel/default2.aspx?mid2=116&mid1=2 • http://www.izmirturizm.gov.tr/default.asp?l=tr&mid=84 • http://64.233.183.104/search?q=cache:UdLXXhyTDJwJ:izmiraum.ege.edu.tr/izmir.doc+izmirin+kurulu%C5%9Fu&hl=tr&ct=clnk&cd=5&gl=tr&client=firefox-a • http://64.233.183.104/search?q=cache:YLFCDFmJEHgJ:www.felsefeekibi.com/forum/forum_posts.asp%3FTID%3D36280%26PN%3D1+Herakles+ve+Thesus&hl=tr&ct= clnk&cd=3&gl=tr&client=firefox-a